Kluczowe zagadnienia związane z pojęciem dynamiki i struktury grupy nie nastręczają problemu w ich zdefiniowaniu, gdyż w literaturze przedmiotu używane są konsekwentnie w niezmiennych znaczeniach.
Najczęściej dynamika grupy określa obszar badań, który skupia się na pogłębianiu wiedzy o charakterze grup, rządzących nimi prawach oraz na związkach z różnymi aspektami społecznymi. Ważna jest tutaj struktura grupy, spójność, oraz procesy zachodzące w grupie.
Struktura grupy – dotyczy organizacji i stabilności, które ustanawiają się w grupie podczas jej funkcjonowania. Można tu mówić o dwóch aspektach – fizycznym, czyli między innymi o rozmiarze grupy, o hierarchii, czy obecności liderów, a także psychologicznym, czyli o pozycji grupy, normach, rolach pełnionych w tej grupie. Badania Carrona, Brawley’a oraz Widmeyera (1989) wykazały, że jeśli chodzi o fizyczną strukturę grupy, idealnym rozmiarem jest skład, ustalony przez protokół meczowy (w piłce siatkowej jest to czternastu zawodników). Grupa uważana jest za zbyt liczną, jeżeli liczy 25% więcej osób niż zakładano i zbyt mała jeśli jest o 25% za mało osób w zespole.
Natomiast pojęcie spójności grupy (Team Cohesion) na przestrzeni ostatniego półwiecza ulegało stałej modyfikacji, co świadczyć może o jego znaczeniu dla rozwoju sportów zespołowych. Dzisiaj najczęściej uważa się, że określa jak silne są więzi między członkami grupy, czyli w jakim stopniu poszczególne osoby w zespole trzymają się razem, jakie relacje panują między samymi zawodnikami, między zawodnikami a trenerami, a także pomiędzy członkami sztabu trenerskiego. Może być definiowana jako dynamiczna własność odzwierciedlająca postrzeganie przez członków jedności drużyny oraz osobistego zaangażowania w zadania i cele społeczne w grupie. Jest to niezwykle ważna własność, bowiem istnieje wiele dowodów na związki między spójnością grupy, a jakością gry i wynikami odnoszonymi przez drużynę, a także przez pojedynczych graczy.
Spójność drużyny może być również zdefiniowana jako zbiorowy opór przeciwko zakłóceniom i negatywnym czynnikom, które mogą mieć destrukcyjny wpływ na drużynę. Chodzi o to w jakim stopniu drużyna jest w stanie wytrzymać zewnętrzną presję i odpowiednio zareagować na niekorzystne wydarzenia.
Jeszcze w innych źródłach spójność określana jest jako suma sił, które powodują, że członkowie drużyny są zaangażowani i należą do zespołu. Tutaj także brane są pod uwagę siły, które łączą zadania, które są stawiane przed grupą, a także aspekty socjologiczne tego środowiska. Możemy mówić o interakcjach o charakterze społecznym, czyli relacjach zachodzących pomiędzy członkami grupy, a także o interakcjach w sensie zadaniowości, czyli o tym w jaki sposób członkowie grupy wspólnie pracują na osiągnięcie określonego celu.
Według Townsenda zespoły o wysokiej interakcji do odniesienia sukcesów potrzebują wysokiej spójności zadań, podczas gdy dla zespołów, w których interakcje społeczne są na poziomie niskim lub umiarkowanym, nie jest to aż tak istotna własność.
Obecnie w sporcie najczęściej wykorzystywana jest definicja, która mówi o tym, że spójność to dynamiczny proces, który mówi o tendencji grupy do trzymania się razem i jednoczenia się w dążeniu do realizacji celów oraz satysfakcji z zaspokojenia emocjonalnych potrzeb zawodnika. Należy tu zwrócić uwagę, na to, że jest to własność zmienna w czasie, co oznacza, że może ona ewoluować na przestrzeni rozwoju grupy. Ponadto koncentruje się zarówno na celach indywidualnych jak i drużynowych. Skupia się też na aspektach socjologicznych zespołu, takich jak emocjonalne potrzeby poszczególnych jej członków. W związku z tym jest ona wielowymiarowa i najpełniejsza. Carron zwraca również uwagę na to, że spójna grupa musi posiadać cechy takie jak tożsamość zespołowa, poczucie wspólnego celu oraz ustrukturyzowane normy komunikacji.
Carron uważał, że na spójność wpływają przede wszystkim cztery czynniki.
Pierwszym jest przywództwo, czyli to jakim stylem drużyna jest zarządzana. Istotne jest to, czy cechy trenera i zawodników są koherentne względem siebie. Ważny jest tu styl zarządzania, którym posługuje się trener, według badań najlepszy rezultat na spójność zespołu ma styl demokratyczny. Duże znaczenie mają zdolności interpersonalne trenera, a w szczególności umiejętność przekazania przez niego pozytywnej informacji zwrotnej, która dotrze do zawodnika.
Drugim czynnikiem jest drużyna, która funkcjonując ze sobą, nabiera wspólnych doświadczeń, w zakresie odnoszenia zwycięstw i ponoszenia porażek. Oczywistym jest, że im dłuższy jest to czas, tym jest to dla niej korzystniejsze. Istotne znaczenie ma także system podejmowania decyzji w zespole, im bardziej jest on rozwinięty tym bardziej grupa jest zgrana i ma większą szansę na odniesienie końcowego sukcesu. Tu również znajdują się składniki takie jak normy grupowe oraz role formalne i nieformalne.
Jako trzecie określone zostały czynniki osobiste, czyli indywidualne cechy poszczególnych zawodników, to na ile zorientowani są na osiąganie celów grupowych, a także czy mają podobne doświadczenia w dotychczasowym życiu sportowym. Znajdują się tu również takie elementy jak satysfakcja zawodników, depresyjność, poczucie przynależności, oraz pasja rozumiana jako motywacja.
Czwartą grupę stanowią czynniki środowiskowe, czyli spójności sprzyja jeżeli jej członkowie pochodzą ze wspólnego środowiska, znaczenie ma również rozmiar grupy – im jest ona mniejsza, tym większa szansa na osiągnięcie spójności. W tej grupie znajdują się również czynniki sytuacyjne, takie jak ranga zawodów, gdzie zauważono, że im niższy poziom rozgrywek, tym łatwiej uzyskać spójność drużyny. Im wyższy poziom tym większą rolę zaczynają odgrywać emocje i indywidualne cele zawodników, co sprawia, że uzyskanie spójności staje się nieco trudniejsze.
Wśród najistotniejszych warunków determinujących spójność na pierwszym miejscu należy wymienić stabilność, czyli im dłużej grupa przebywa w niezmienionym składzie, tym bardziej spójność ma szansę się rozwinąć. Rozwojowi spójności sprzyja podobieństwo jej członków, między innymi pod względem wieku, płci, umiejętności i postaw. Tak jak już zostało powiedziane wcześniej, niewielki rozmiar grupy jest także czynnikiem działającym na korzyść rozwoju spójności w zespole. Kolejne jest wsparcie, które zapewniają sobie członkowie zespołu. Istotne jest tu przekonanie że wspólna praca przyniesie efekty, zaś porażka jednego jest porażką wszystkich. Ostatnim czynnikiem jest satysfakcja, która jest związana z tym, w jakim stopniu członkowie zespołu są zadowoleni z wydajności, zachowania norm zespołu i tego czy jest zachowana zgodność. Niezwykle ważne jest poczucie jedności w drużynie – wspólne stroje, okrzyk, przeżywanie sukcesu, porażek, wartości celu da poszczególnych zawodników.
Bibliografia
Cope C. „The utility of informal roles on sport teams”, School of Graduate Studies Laurentian University Sudbury, Ontario 2009
Eys M., Kim J. „Team Building and Group Cohesion in the Context of Sport and Performance Psychology”, Organizational and Institutional Psychology, Sports Psychology, 2017
Albert V. Carron, Kim M. Shapcott and Shauna M. Burke „Group cohesion in sport and exercise. Past, present and future”, 2008.
Beauchamp M., Eys.M (red) „Group Dynamics in Exercise and Sport Psychology” , Taylor & Francis e-Library, 2007.