Rola Trenera w Zespole

Trener pełni niezwykle istotną rolę w zespole, jego obowiązkiem jest stworzenie atmosfery, w której wszyscy zawodnicy i członkowie będą czuli się dobrze w zespole. Ważną rolę pełni umiejętność efektywnej komunikacji, interakcji, które mają skutkować sukcesem całej drużyny, a także indywidualnymi sukcesami każdego z jej członków.

W sporcie drużynowym niezwykle istotne jest wsparcie, uwaga, zaufanie nie tylko do kolegów z drużyny, a także, a może i przede wszystkim w stosunku do trenera, który musi umieć przewodniczyć grupie. Trener powinien mieć umiejętności pozwalające na zbudowanie poczucia zespołowości, czyli wspólnego systemu myślenia i zachowania przez zespół. Innymi słowy, oznacza to, że grupę indywidualnych ludzi trzeba niejako przemienić we wspólny organizm i jedyną osobą, która jest w stanie to osiągnąć jest trener drużyny. Trener powinien być w stanie wytworzyć więź z każdym z członków zespołu indywidualnie, umieć się z nim dogadać i poprzez tę relację sprawić, aby zawodnik zrozumiał potrzebę budowania poczucia zespołowości, potrafił odnieść swoje indywidualne cele i potrzeby do potrzeb grupy, umiał zaakceptować swoją rolę w tej grupie. Ponadto powinien też  dbać o relacje z poszczególnymi członkami sztabu, dać wyraźnie znać czego od nich oczekuje, a także sprawić, żeby czuli się szanowani i doceniani, a także sprawić żeby nawiązali oni dobry kontakt z zespołem. Ważną rolę odgrywa tu umiejętność komunikacji oraz wyrażania konstruktywnej krytyki.

Relacje trenera z drużyną najlepiej wyraża tzw. Model 3 + 1 C – bliskość (closeness), czyli uczucia, zaangażowanie (commitment), czyli myśli i komplementarność (complementarity), czyli zachowania, czasem dochodzi czwarte C, czyli wspólna orientacja (co-orientation), rozumiana jako podobieństwo i empatyczne, wzajemne zrozumienie.

Bliskość (closeness) jest tu rozumiana jako stworzenie takiego środowiska, w którym zawodnicy i członkowie sztabu czują się doceniani, spełnieni jako członkowie zespołu, są traktowani z szacunkiem, czują że trener obdarza ich zaufaniem, a także potrafi okazać im uznanie. Jeżeli występuje ich brak ze strony trenera względem drużyny, to ma to bardzo szkodliwy wpływ na zespół, może skutkować wzajemną niechęcią, zazdrością, nerwowością, niepokojem, niezdrową rywalizacją, a także może obniżyć wyniki odnoszone przez drużynę.  Trener musi wykazać się konsekwencją, szczerością, sprawiedliwym traktowaniem swoich zawodników, empatią i umiejętnością okazywania im wsparcia. Jest to istotne, ponieważ sport generuje najróżniejsze, często bardzo silne emocje, niejednokrotnie negatywne, takie jak ból lub strach i wówczas więź na linii trener – zawodnik jest niezwykle istotna.

Zaangażowanie (commitment) jest bardzo ważne, ponieważ osiągnięcie wyniku sportowego wymaga dużego wysiłku, pracy i niejednokrotnie dużej ilości czasu. Wyrażane jest ono poprzez ciężką pracę i koncentrację podczas treningu. Istotne jest rozumienie zasad panujących w zespole.

Komplementarność (complementarity) mówi o połączeniu istniejącym pomiędzy zawodnikiem a trenerem, które powstaje poprzez charakter ich relacji podczas cyklu wzajemnych działań. Istotą jest tu działanie na zasadzie akcja – reakcja, czyli działania trenera nie mają większego znaczenia, jeżeli nie ma odpowiedzi ze strony zawodnika. Najważniejszymi elementami są tutaj poczucie kontroli oraz poczucie przynależności. Oznacza to, że odpowiednia relacja powinna charakteryzować się ze strony trenera kontrolą, dominacją, zdecydowaniem, zaś z obu stron życzliwością, reaktywnością oraz poczuciem przynależności i harmonijności.

Wspólna orientacja (co-orientation) opiera się na empatycznym, wzajemnym zrozumieniu. Jest ono obrazowane poprzez umiejętność odczytywania emocji, przewidywania myśli i działań zawodnika poprzez trenera. Budowana jest poprzez obserwację, poznawanie drugiej osoby, regularne rozmowy, dzielenie się pomysłami, informacjami i przekonaniami. Podstawą jest efektywna komunikacja, na poziomie werbalnym oraz niewerbalnym.

Im lepsza relacja na linii trener – zawodnik, tym bardziej prawdopodobne, że trener włoży w zespół, lub w tego konkretnego gracza więcej energii, czasu i zaangażowania emocjonalnego i będzie dążył do jego rozwoju.

Stworzenie przez trenera motywacji, opiera się na stworzeniu środowiska, w którym zawodnik jest skoncentrowany zarówno na pracy nad rozwojem własnym jak i na rywalizacji z innymi, np. rywalizacja o miejsce w wyjściowym składzie podczas meczu.

Interesującym odkryciem było to, że w takim środowisku,  znaczenie poszczególnych ról pełnionych w zespole, ich klarowność oraz rozwój w zespole ma ścisły związek z zaangażowaniem i uzupełnianie się zawodników z trenerem. Badania potwierdzają, że relacje panujące między trenerem a zawodnikami mają znaczący wpływ na motywację drużyny. Zostało zatem udowodnione, że pozytywne relacje na linii trener – zawodnik, charakteryzuje się zaangażowaniem, wzajemnym uzupełnianiem oraz bliskością, jest ściśle związane ze spójnością zespołu, zwiększa jego wydajność, a także satysfakcję wewnętrzną członków tego zespołu.

Według praktyków „dobry trener potrafi zarządzać ludźmi i nawiązywać z nimi prawdziwe relacje” (A. Anastasi, 2015).„Trener musi umie przekazać swoim graczom, w szczególności liderom zespołu, wiary w sukces, jaki drużyna może osiągnąć” (P. Jackson, 2014). Ważne jest aby potrafił stworzyć atmosferę sprzyjającą rozwiązywaniu problemów.

Sztab powinien być zaangażowany i zgrany, bo jeśli nie to ma to bardzo negatywny wpływ na drużynę, bo w siatkówce najważniejsza jest współpraca. Najważniejszymi cechami pożądanych współpracowników jest to, że są pracowici, optymistami, przejmują inicjatywę, myślą analitycznie, umieją samodzielnie i kreatywnie rozwiązywać problemy, są dynamiczni i dyspozycyjni w pracy zespołowej, są skłonni do poświęceń, chcą się rozwijać. Niezwykle ważne jest wzajemne zaufanie.

Gdy chciałem to opisać z praktycznego trenerskiego punktu widzenia zastanawiałem się jak tak obszerny temat ująć w słowach, które łatwo się czyta i szybko przyswaja. Zdecydowałem się na “punktowe” opisanie czym powinien kierować się trener,  jeśli chodzi o pracę z zespołem ludźmi:

  • Szacunek- trener powinien budzić szacunek. Jednak szacunek nie oznacza dyktatorstwa, bo tam też on jest tylko w trochę innym wymiarze. Jeśli jako trener popełniłem błąd podczas ćwiczenia, coś źle przedstawiłem lub nie powiedziałem pewnej jego części, przerywam i poprawiam swój błąd przyznając się do tego. Według mnie jest to i dobre dla trenera i zawodników, którzy czują wzajemnie respekt, dążąc do określonego celu. Kiedy masz szacunek jako trener, jeden błąd nie zmieni poglądu twoich zawodników, pokazując swoją ludzką twarz.
  • Równość- kolejna część szacunku w trochę innym wymiarze. W poprzednim punkcie opisałem szacunek zawodników do trenera. W tym punkcie chodzi o szacunek do zawodników. Niezależnie czy masz mistrza świata czy początkującego zawodnika, każdemu należy się taki sam szacunek! Z niektórymi zawodnikami rozmawia się lepiej, z innymi nieco gorzej, jednak szacunek do wszystkich pozostaje TAKI SAM! Faworyzowanie według mnie jest oznaką pewnej słabości u trenera. Podam banalny przykład, jeśli chcę porozmawiać ze swoimi zawodnikami w sytuacji kiedy powinniśmy rozmawiać z całą drużyną, na przykład po meczu, robię to z CAŁĄ DRUŻYNĄ. Faworyzowanie może prowadzić do konfliktów w zespole, które mogą objawiać się zaczepkami słownymi, czy innymi zachowaniami negatywnymi dla atmosfery w drużynie.
  • Wiarygodność – trener, który nie jest przygotowany do treningu, nie wie co chce zrobić na kolejnych treningach żeby wszystko łączyło się w jedną całość, prędzej czy później może stracić wiarygodność. Tracenie wiarygodności jest specyficznym procesem, bo zależy od wielu czynników. Okres trwania tego procesu może być nagły, a może być wolny postępujący. W pierwszym zdaniu podałem dość jednoznaczny przykład, jednak takich sytuacji może być mnóstwo. 
  • Współpraca – opiera się na dwóch lub nawet większej ilości płaszczyzn. Dwie podstawowe to sztab szkoleniowy oraz zawodnicy. Współpraca z zawodnikami opiera się na tym o czym wcześniej pisała Marysia: Bliskość, Zaangażowanie, Komplementarność, Wspólna orientacja. Drugim elementem jest właśnie sztab. W praktyce wygląda to tak, że trener większą ilość godzin pracuje ze sztabem. Tam gdzie trener widzi się z zawodnikiem, tam jest również sztab. Po treningu, po meczu sztab z trenerem cały czas pracuje. Więc niezwykle ważne jest tworzenie dobrej atmosfery do pracy. 
  • Rozmowa – jest niezwykle ważna. To podstawowe narzędzie komunikacji. Podczas mojej pracy jako trener nie raz przekonałem się, że rozmowa z zawodnikiem, zawodnikami może pomóc. Ważne jest to aby SŁUCHAĆ zawodnika.

Pod koniec chcielibyśmy przedstawić wypowiedzi zawodniczek/zawodników od III ligi do I ligi. Głównie pytaliśmy o to co cenią u trenerów, a co zawodników u nich denerwuje. Wypowiedzi pozostaną anonimowe

“Ogólnie to na pewno nie może być tak że trener jest kolegą zawodników. To zbyt spoufala i potem traci on autorytet. Myślę że nie powinien też za bardzo “sędziować”, czyli co chwilę poprawiać wszystko naraz (chodzi o początkowe fazy trenowania). A czego oczekuje? Na pewno tego, że będzie wsparciem. Wiadomo, że nie musi być wyrozumiały, ale ważne żeby był sprawiedliwy w tym co robi. Jeszcze przydałoby się żeby miał rozpisane treningi (chyba że jest bardzo doświadczony i wie co robić i jakie ćwiczenia do tego) bo po tym widać czy mu zależy. Na koniec może jeszcze, żeby samemu umiał wykonać dobrze zagrania wszelkie, żeby nieraz pokazać jak coś zrobić (ale to taka kosmetyczna zaleta).”

“U trenera cenię:

– to, jak obdarza mnie zaufaniem (nie ściąga za szybko po nieudanych akcjach)

– rozmawia ze mną 

– zamiast wytykać błędy, mówi co muszę zrobić, żeby je poprawić 

– jego zaangażowanie w trening/mecz

– kiedy potrafi przyznać się do błędu 

– profesjonalizm (przygotowanie taktyki, analizę zespołu, ciągła refleksja nad czym można pracować)

Denerwuje mnie, gdy trener:

– wytyka same błędy, zapominając czasem o pochwale

–  faworyzuje niektóre zawodniczki

– nie jest zaangażowany w prowadzenie drużyny 

– nie dba o atmosferę w drużynie/psuje atmosferę 

– nie ma pomysłu na zespół (przypadkowe zmiany w meczu, treningi na odwal, brak taktyki)

– poniża zawodniczki głupimi tekstami (nawet pozornie zabawnymi)”

“U trenera szanuję ambicje która jest przelewana na drużynę, by wszyscy razem się rozwijali. Myślę, że ta charakterystyczna rzecz u trenera jest istotnie ważna, by walczyć o te najwyższe cele. Pracowitość jest to kolejna cecha “must have” u trenera, który nie pozostawia szczęściu wyników meczów i nie czeka na dzień konia tylko stawia na pracę oraz powtórzenia. Według mnie, jeśli chodzi o seniorską siatkówkę zawodnicy, którzy kończą wiek juniorski, by się rozwijać potrzebują tych powtórzeń w korelacji z ciężką pracą nad samym sobą. Kolejnym niezwykle ważnym atrybutem trenera jest według mnie autorytet w szatni. Ale nie nakierowany na swoje ego, lecz dążący do porozumienia i kompromisu w sytuacjach konfliktowych, aby nie był zamknięty, tylko otwarty na rozmowy i propozycje. Bardzo ważne według mnie również jest to aby nie był prostoliniowy. Oznacza to, że trener który ma jeden schemat wypracowany na każdy sezon, nie wprowadzając zmian i nie dostosowując tego do drużyny, nie jest dobrze postrzegany. Jedno zdanie określa bardzo trafnie to co powiedziałem przed chwilą “Jeśli jest dobrze to jest super, jeśli źle nie jest w stanie wprowadzić zmian”, jest to trener który nie liczy na siebie, tylko na szczęście. Powinien mieć również wiarę w swoich zawodników, i postrzegać nas nie jako pracowników a zawodników, zespół, który dąży razem do celu. W mojej opinii trener nie powinien być sterowany przez starszych zawodników. Takie sytuacje niestety mają miejsce a nie powinny, trener jest to osoba która ma decydować o drużynie a nie starsi doświadczeni zawodnicy, to trener jest osoba decyzyjną.”

“Według mnie trener powinien podchodzić indywidualnie do zawodników, bo każdy jest inny i ma inny charakter. Dobrze by było gdyby utrzymywał dobry kontakt z każdym zawodnikiem na zasadzie równości a nie faworyzowania jednego bądź grupki zawodników. Kolejną rzeczą jest konsekwencja w tym co robi realizując swój plan działania, lecz z możliwością jego modyfikacji w przypadku gdy ustalony plan nie działa a nie trzymanie się schematu. Nie lubię tego jak trener jest pobłażliwy, zawsze gdy zawodnik popełnia jakiś błąd trener powinien zwrócić uwagę oraz zmotywować go do lepszej pracy i rozwoju. Niedopuszczalne też w mojej ocenie jest zbytnie pokazywanie negatywnych emocji, jeśli zawodnik widzi, że trener się frustruje, traci kontrolę, wiarygodność trenera spada. Trener powinien być analitykiem a nie podchodzić do analizy na emocjach, więc chłodna głowa jest dla mnie dużym atutem. Gdy trener mówi po przegranych meczach, że spokojnie jeszcze kilka kolejek a nie zmienia kompletnie planu działania, nie można mówić o moim zadowoleniu jako zawodnika, który oczekuje konkretów. Na koniec dodam, że wielkim plusem u trenera jest to, że dba o kontakty z zawodnikami w tym sensie, że wychodzi z inicjatywą poznania problemu w zespole jeśli taki występuje i zaczyna rozmowę z zespołem.”

“Myślę, że trener powinien mieć dar do rozmawiania, bo jest to bardzo ważne w budowaniu atmosfery w drużynie oraz rozumieniu zachowań w zespole. Powinien również zwracać uwagę na umiejętności zawodniczki a nie na przykazania z góry kto ma grać a kto nie, bo niestety to się zdarza. Co wiąże się z poprzednim zdaniem powinien równo traktować wszystkich zawodników/zawodniczki bo każdemu należy się ten sam szacunek. Odnośnie treningów powinny one być przygotowane, by nie były przypadkowe, lecz z góry mądrze ustalone, nie powinny być nudne trzymając się tylko jednego schematu, oczekując również dużo wskazówek ze strony trenera. Faworyzowanie czy brak okazanego wsparcia traktuje jako duży minus u coacha. Ostatnią rzeczą na którą chciałabym zwrócić uwagę to zaangażowanie. Osoba może być bardzo rozpoznawalna, być bardzo doświadczona, jednak to czego ja oczekuje to dużego zaangażowania w prowadzenie nas zawodników/zawodniczek.”

„Trener powinien pomagać na boisku swoją postawa a nie dołować.  Dlatego powinien potrafić pomóc zespołowi nie tylko taktyką. Zawodnicy oczywiście muszą mieć szacunek ale fajnie też jak mają z trenerem koleżeński kontakt również poza boiskiem.”

„Myślę że zdecydowanie najważniejszą rzeczą dla mnie którą mogę oczekiwać od trenera jest szczerość i otwartość na rozmowę i możliwość podejmowania decyzji w oparciu o rozmowy na argumenty. Nie lubię sytuacji gdy trener mówi musi tak być bo tak mam taką fantazję. I też bardzo szanuję kiedy trener umie przyznać się do błędu i właśnie po rozmowie z zawodnikami dojść do wspólnego wniosku co jest najlepsze dla drużyny pod kątem tego jaka jest specyfika tej drużyny i profil psychologiczny zawodników. Głównie chodzi o takie normalne zdroworozsądkowe podejście do ludzi. Gdzie osoba może czuć się pewna może podjąć ryzyko na boisku bo wie że ma pewien margines błędu. Wiadomo że nikt nie jest perfekcyjny i że siatkówka jest grą błędów ale kiedy zawodnicy czują że mają zielone światło u trenera to zdecydowanie przekłada się to na boisko i efektywność zagrań. A to czego nie lubię to przeciwność tego co powiedziałem o pozytywnych stronach.”

„Co szanuję i co lubię u trenera:

– szczerość jeśli chodzi o poziom sportowy lub dlaczego gra jeden zawodnik a nie drugi

– docenianie po dobrym treningu lub akcji

– dawanie szansy na poprawienie się (chodzi mi, że często jest tak że po jednym złym zagraniu jest zmiana)

– możliwość eksplorowania i bawienia się siatkówka na swój sposób. Różny styl zagrywki, nowe rozwiązania w ataku itp. –  wszystko bez surowej oceny

– różnorodność treningów

–  tłumaczenie dlaczego tak, a nie inaczej – jasne przekazywania wizji trenera

– luźna rozmowa dla między zawodnikiem a trenerem

– wysłuchiwanie co zawodnik ma do powiedzenia

Czego nie szanuje i nie lubię:

– nieszczerość wobec zawodnika

– udawanie innego, często bardziej znanego trenera

– ciągły krzyk (czasem jest bardzo potrzebny, ale w odpowiednich momentach)

– brak pracy indywidualnej

– skreślanie zawodnika po trochę dłuższym okresie gorszej formy”

„U Trenera szanuje przede wszystkim wiedzę na temat siatkówki i umiejętność jej przekazania w konkretnych sytuacjach, a także to, że umie wyłapać jakieś drobne szczegóły techniczne i podpowiadać nawet jeśli zawodnik sam na to nie by nie wpadł. Poza tym to, że umie utrzymać rygor, ale też adaptować go do sytuacji na bieżąco, czyli zasady powinny być, ale czasem nie ma co się ich ślepo trzymać.  Nieakceptowalne dla mnie jest, że na przykład obraża się na zawodnika i  mniej daje mu grać z powodów pozasportowych.”

“Najważniejszymi cechami Trenera są prawdziwość, sprawiedliwość, ambicja, pasja, pracowitość, zdolność do poświęceń i  komunikatywność. Trener ponadto powinien umieć wyzwolić ducha zespołu, dotrzymywać słowa i nie myśleć/mówić  o tym, że szansa jest marna.”

“ U Trenera szanuję szczerość oraz wyrozumiałość. Ogromnie mi przeszkadza jak trener nie szanuje zawodników oraz ma swoich ulubieńców i patrzy tylko na nich, nie poświęcając uwagi pozostałym graczom.”

“ Najbardziej u trenerów cenię umiejętność przekazania wiedzy, nie tylko stricte siatkarskich ale odnośnie motywacji, określenia swoich wyznaczonych celów. Równie ważna jest też szczerość wobec zawodnika i zaufanie, które trener może przekazać zawodnikowi i dzięki temu może on poczuć się pewniejszy na boisku i poza nim. Doceniam też, jeśli trener nie unika rozmowy z zawodnikami – moim zdaniem bardzo ważna jest rozmowa na linii trener-zawodnik.”

„U Trenera szanuję zaangażowanie i poświęcenie na treningach, a także dużą aktywność i różnorodność w ich prowadzeniu. Doceniam jak trener stara się aby atmosfera w drużynie była dobra i zależy mu na tym, abyśmy czuły się jak w drugiej rodzinie. Bardzo lubię kiedy jest obiektywny i przekazuje nam dużo rzeczy i uwag, nawet tych negatywnych. Niedopuszczalnych rzeczy, oprócz bicia, lub podtekstów które w dzisiejszych czasach powinno nie być, to wydaje mi się, że nie ma. Każdy trener ma swoje zasady i sposoby prowadzenia treningów. Bardziej skupiłabym się na poza treningowymi rzeczami czyli słabej komunikacji między trenerem a zawodnikami bądź brakiem zrozumienia w sytuacjach życiowych. Z punktu widzenia zawodniczki oczywiście odwrotność wszystkich wymienionych przeze mnie zalet jest wadami, zatem brak różnorodności oraz treningi, które są po prostu nudne i nic nam nie dają – są dla mnie niedopuszczalne.”

“Z rzeczy, które najbardziej lubię u trenera to zaangażowanie w trening przez cały czas, wiadomo że nikt nie może być cały czas włączony w trening, ale liczą się chęci. Drugą rzeczą jest ekspresja trenera. W sensie nie boi się zwracać uwagi zawodnikowi na treningu i poza nim, nawet jeżeli to miałoby doprowadzić do kłótni. Nie lubię jak trener nie zna swoich zawodników. Nie tyle ich biografii albo metryki co nie zna ich natury i psychiki bo np. nie spędza z nimi czasu. Dodatkowo wyjątkowo nie lubię jak trenerzy narzekają. Zamiast szukać rozwiązania to gadają o niczym, lub co by było gdyby było albo siedzą z założonymi rękami i czekają aż może się problem sam się rozwiąże.”

Bibliografia

[1] Jowett S.  „Coach–athlete relationships ignite sense of groupness (s. 64-75)  Beauchamp M., Eys.M (red) „Group Dynamics in Exercise and Sport Psychology”, 2008

[2] Anastasi A., Składowski K. „Licencja na trenowanie”, Kraków 2019

[3] Jackson P. „11 pierścieni”, Kraków 2014

Autorzy

VolleyStation | + posts
Website | + posts

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *