Rola może być definiowana jako wzorzec zachowania poszczególnej osoby w pewnej, określonej sytuacji społecznej. Inaczej zachowania, które są oczekiwane od osoby zajmującej konkretną pozycję w grupie. Nadanie ról jest nieodzowne we wspólnym funkcjonowaniu drużyny, która chce odnosić dobre wyniki.
Występowanie lidera w grupie jest naturalne. Istnieje wiele różnych definicji dotyczących tego czym właściwie jest liderowanie. W drużynach sportowych definiuje się lidera jako „osobę, która w sposób formalny lub nieformalny pełni rolę lidera wewnątrz zespołu, wpływa a członków drużyny w celu osiągnięcia wspólnego celu”. Lider zespołu ma bardzo duży, zazwyczaj pozytywny wpływ na spójność drużyny, pewność siebie zespołu, atmosferę panującą w drużynie, a także kształt postrzegania zespołu. Jeżeli w drużynie brakuje lidera, lub nie jest on w stanie sprostać roli lidera, bądź też sprawuje ją w sposób nieodpowiedni, to może mieć to bardzo szkodliwe skutki dla zespołu, zwłaszcza w kontekście atmosfery, co skutkuje trudnościami w odnoszeniu wyników sportowych.
Pozycja lidera może być rozumiana na różne sposoby, istnieje wiele podziałów na kategorie, mówiących o tym jakie dokładnie znaczenie ma osoba będąca liderem drużyny. Można mówić o liderze pełniącym funkcję zadaniową, np. o kapitanie drużyny. Skupia się on wówczas na wypełnieniu zadań przez grupę, dba o jej relację z trenerem i zwraca największą uwagę na odniesienie wyniku sportowego. Z drugiej strony lider może pełnić funkcję emocjonalną, wówczas dba on głównie o relację panujące wewnątrz drużyny, atmosferę oraz motywację zespołu.
Obecnie podział obejmuje cztery rodzaje przywództwa w drużynie sportowej. Dwa z nich mają ścisły związek z grą drużyny i ujawniają się w szczególności podczas gry, na boisku. Występuje lider zadaniowy, czyli osoba, która skupia się na zadaniach, które drużyna ma wypełnić podczas gry, na aspektach taktycznych, wypełnianiu poleceń trenera i pilnowaniu podziału ról na boisku. Drugą funkcją jest lider motywacyjny, który przede wszystkim dba o ducha zespołu na boisku, motywuje kolegów z drużyny, pokazuje silny charakter w trudnych momentach, potrafi swoją postawą emocjonalną podnieść zespół, dać nowy zastrzyk siły i doprowadzić drużynę do zwycięstwa lub przynajmniej do pokazania swojej najlepszej gry. Dwie pozostałe funkcje związane są z pełnieniem tych ról poza boiskiem, w szatni i w poza boiskowym życiu zespołu. Pierwszą z nich jest lider zewnętrzny. Osoba spełniająca tę rolę reprezentuje interesy drużyny w świecie zewnętrznym, między innymi poprzez kontakt mediami, czy władzami klubu. Najczęściej pełni ja kapitan zespołu, który jest wybierany demokratycznie, przez drużynę, lub autokratycznie, czyli zostaje wskazany przez trenera. Ostatnią kategorią jest lider społeczny, jest to osoba, która pełni swoją rolę poza boiskiem, troszczy się o dobre relacje pomiędzy członkami zespołu, dba o atmosferę, m.in. w szatni, w autokarze podczas wyjazdu na mecz itd., inicjuje wspólne spędzanie czasu drużyny poza treningami i meczami. Ponadto rozwiązuje poza boiskowe konflikty powstałe w drużynie. Niemal niemożliwe jest sprawowanie wszystkich czterech funkcji przez jedną osobę, wymagają zbyt różnych predyspozycji, aby mogło się to udać. Zatem pozytywną sytuacją dla drużyny jest występowanie więcej niż jednego lidera, pod warunkiem, że każdy sprawuję inną funkcję, jest liderem z innej kategorii.
Wyodrębnia się też liderów formalnych i nieformalnych. Jako lidera formalnego rozumie się osobę której rola została przypisana odgórnie i jest jasno określona, w zespole sportowym jest to najczęściej kapitan drużyny. Natomiast nieformalny lider wyłania się „naturalnie” podczas tworzenia się w drużynie na podstawie tworzących się w niej relacji, różnych sytuacji w których trzeba wziąć odpowiedzialność za zespół. Posiada on najczęściej wrodzone lub wypracowane zdolności przywódcze, potrafi wpływać na pozostałych członków drużyny. Jeżeli są to dwie różne osoby, to niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania zespołu jest, aby lider nieformalny współpracował z kapitanem, jako że poprzez wrodzoną charyzmę i fakt, że jego zachowanie ma istotny wpływ na funkcjonowanie całej drużyny, może on albo wzmocnić pozycję lidera formalnego i wspólnie mogą ciągnąć zespół w jednym kierunku. Jeżeli dzieje się inaczej, to może doprowadzić to do rozłamu w drużynie, a tym samym do zaburzenia jej funkcjonowania i tym samym obniżenia szans na osiągnięcie oczekiwanego wyniku sportowego.
Rola lidera nieformalnego ma niejednokrotnie dużo większe znaczenie niż formalnego, jako że może zdarzyć się tak, że kapitan w rzeczywistości nie ma wpływu na zespół w szatni ani na boisku, a jest istotny jedynie wizerunkowo. Jeżeli jest łącznikiem między trenerem a zespołem, to jego rolą jest też pilnowanie, aby zespół przestrzegał ustalonej wcześniej taktyki i realizował plan meczowy. Nie jest jednak często prawdą, że kapitan faktycznie jest przywódcą zespołu, jest to mit, który potwierdza się tylko w niektórych przypadkach. Taką osobą jest właśnie lider nieformalny, który często cieszy się większym autorytetem i posłuchem w drużynie niż lider formalny.
W liderowaniu ważne są cztery podstawowe kwestie. Pierwszą z nich jest wyidealizowany wpływ, czyli wzbudzanie podziwu i szacunku pozostałych członków zespołu, stanowienie „dobrego przykładu”. Ważny tu jest system wartości lidera a także jego moralność. Jeżeli kieruje się właściwym systemem wartości, to będzie pokorny i nie będzie przechwalał się własnymi osiągnięciami przekładając nad nie sukcesy osiągnięte przez zespół.
Drugą jest inspirująca motywacja, czyli przekazywanie zespołowi pozytywnego nastawienia i entuzjazmu. Chodzi gównie o budowanie ducha zespołu i kierowanie go, do osiągnięcia wspólnego celu.
Ważna jest też umiejętność przekonywania do kreatywnego rozwiązywania problemów, a także stawiania właściwych pytań i przeprowadzania autorefleksji. Inspiruje do poszukiwanie nowych dróg i otwartości na nowe pomysły. Pomaga to zachować optymistyczne nastawienie w grupie i zaufanie, że lider pozwoli reszcie zespołu na zaprezentowanie potencjalnych rozwiązań problemów i będzie brał pod uwagę ich opinie.
Czwartą i ostatnią jest indywidualne podejście, czyli umiejętność słuchania, doradzania i empatii. Okazywanie zainteresowania i dawanie wsparcia jest tutaj kluczową umiejętnością wpływającą na właściwe relacje między zawodnikami.
Zazwyczaj zatem drużyna ma trzech liderów, są to trener, kapitan i lider nieformalny. Jeżeli potrafią dzielić wspólną wizję i zgodnie zarządzać drużyną to wspólnie mogą doprowadzić ją do sukcesu, w przeciwnym razie mogą powstać niepotrzebne konflikty w zespole i „próby sił”, co w rezultacie może doprowadzić do wewnętrznych podziałów w zespole i w rezultacie do jego rozpadu.
Trenerzy pytani o wskazanie lidera swojej drużyny, w pierwszej kolejności kierowali się umiejętnościami sportowymi. Jednak z badań wynika, że zawodnicy zupełnie nie patrzą na wymienione powyżej cechy, kiedy sami mają wskazać lidera swojego zespołu i cechy jakimi powinien się odznaczać. Okazuje się że najważniejsza była zdolność lidera do podejmowania samodzielnych i dobrych decyzji, także to, na ile jest lubiany w drużynie, jego otwartość, umiejętność okazywania emocji i zaangażowania, a także umiejętność skupienia na celu i zadaniu. To wszystko można wyrazić za pomocą czterech podstawowych atrybutów, które lider powinien posiadać, czyli wysoki poziom sportowy, ogromną pracowitość, wybitną wiedzę taktyczną oraz dobre relacje z pozostałymi członkami drużyny.
Bibliografia:
- Stewart T. Cotterill & Katrien Fransen (2016) Athlete leadership in sport
teams: Current understanding and future directions, International Review of Sport and Exercise Psychology
- Cope, Cassandra J. , Eys, Mark A. , Beauchamp, Mark R. , Schinke, Robert J. and Bosselut, Grégoire(2011) ‘Informal roles on sport teams’, International Journal of Sport and Exercise Psychology
One thought on “Rola Lidera w zespole”